آیا تکبیر و اقامه در نماز واجب است

بسم الله الواحد القهار.... برادرم! به حق محمد دل‌های ما برای کلام سید نرم شده است، لیکن ما می‌خواهیم به یقین و اطمینان بیشتری برسیم تا خاطر جمع شویم. در نماز، تکبیر و اقامه واجب است یا مستحب؟

برادر گرامی‌ام! با تمام قلبت بر خدا توکل کن و از او مسئلت نما که حق را حق به تو بنماید و از آن پیروی کنی، و باطل را باطل به تو بنماید و از آن دوری گزینی؛ که او هدایت کننده به راه راست است. از خداوند مسئلت می‌نماییم که دلت را مطمئن گرداند و آن را برای حق و نور گشاده نماید.
برای پاسخ گویی به سوال شما، بخشی از کتاب شرایع الاسلام (احکام نورانی اسلام) از سید یمانی، از کتاب نماز، مبحث اذان و اقامه را ارایه می‌نمایم:

اذان و اقامه
شامل چهار مبحث است:
اول: آنچه برای آن اذان و اقامه گفته می شود
اذان و اقامه در نمازهای پنج گانه ی واجب یومیّه، بر مرد و زن واجب است، چه ادا باشد یا قضا و چه فرادا باشد یا جماعت؛ البته زن باید اذان و اقامه را آهسته بخواند و این آهسته گفتن اذان و اقامه برای زنان در نمازهایی که با صدای بلند خوانده می¬شود، بیشتر تأکید شده، و بیشترین تأکید برای نماز صبح و مغرب است.
اذان برای نوافل و همچنین برای نمازهای واجب دیگر به غیر از نمازهای پنج گانه، واجب نیست و مؤذن برای آنها باید سه بار بگوید: (الصلاة).

هنگام خواندن قضای نمازهای روزانه باید برای هر کدام از آنها اذان و اقامه بگوید، اما اگر برای اولین نماز اذان گفت و برای نمازهای بعدی فقط اقامه بگوید، کفایت می¬کند، ولی فضیلت و ثوابش کمتر می شود.
برای نماز ظهر جمعه، باید اذان و اقامه گفته شود و نماز عصرش فقط اقامه دارد؛ برای نماز ظهر و عصر روز عرفه نیز همین حکم برقرار است.

اگر امام به جماعت نماز بخواند و عده¬ای دیگر بیایند، تا وقتی صفوف نماز متفرق نشده باشند، اذان و اقامه نمی¬گویند، هرچند کراهت دارد، و اگر متفرق شدند، اذان و اقامه می¬گویند.
اگر نمازگزار برای نماز فرادا، اذان و اقامه بگوید و بعد بخواهد به جماعت ملحق شود، مستحب است که دوباره اذان و اقامه بگوید.
دوم: مؤذن
مؤذن باید عاقل، مسلمان، مؤمن و مرد باشد، اما بلوغ شرط نیست و همین که مُمَیّز باشد، کفایت می کند.
مستحب است که مؤذن عادل و دارای صدایی رسا و بینا باشد، اوقات نمازهای یومیّه را بداند، با طهارت باشد و بر ارتفاع بایستد.

زن می تواند برای زنان اذان بگوید. اگر نمازگزار در نماز فرادا، سهواً اذان نگوید و نماز را آغاز کند، نمازش را ادامه می دهد. اگر کسی پیدا نشود که بدون اجرت اذان بگوید، باید اجرت مؤذن از بیت‌المال داده شود.

سوم: کیفیت اذان

باید اذان را بعد از داخل شدن وقت بگویند. هنگام صبح می شود قبل از طلوع فجر، اذان گفت ولی بعد از طلوع باید دوباره تکرار شود.

بخش¬های اذان عبارت اند از:

چهار تکبیر (الله اکبر)،
شهادت به توحید (أشهد أن لا اله إلا الله)،
بعد شهادت به رسالت (أشهد أن محمداً رسول الله)،
و بعد شهادت به ولایت (أشهد أن علیاً و الأئمة من ولده حجج الله)،
و بعد شهادت به هدایت (أشهد أن المهدی والمهدیین من ولده حجج الله)،
سپس بگوید: (حَیَّ عَلی الصَّلاة)،
(حَیَّ علی الفلاح)
بعد (حَیَّ علی خیر العمل)
و تکبیر (الله اکبر)
و تهلیل (لا الله الا الله)
و هر کدام از این بخش ها را دو بار تکرار می کند.

اقامه، همین بخش ها را دارد، با این تفاوت که در اقامه همه ی بخش ها دوبار گفته می‌شود
و بعد از (حَیَّ علی خیر العمل)، دوبار «قد قامت الصلاة»
و تهلیل ( لا الله الا الله) آخر نیز یک بار گفته می شود.

ترتیب بخش ها باید در اذان و اقامه، رعایت شود.
در اذان و اقامه هفت چیز مستحب است:

رو به قبله ایستادن
توقف کردن در آخر هر بند از اذان و اقامه
در اذان درنگ کند و آرام آرام اذان بگوید
اقامه را با شتاب بگوید

بین اذان و اقامه سخن نگوید
بین اذان و اقامه با یک نماز دو رکعتی یا با یک نشستن یا سجده فاصله اندازد، به جز در نماز مغرب که بهتر است با یک گام یا با لحظه ای سکوت، بین آنها فاصله بیندازد.
اگر مرد اذان می گوید، با صدای بلند اذان بگوید.
همه ی این مستحبات، در اقامه استحبابش بیشتر است.
پیچاندن صدا در اذان، مکروه است، مگر برای اطلاع دادن به تعداد بیشتری از مردم باشد.
گفتن: «الصلاةُ خیرٌ مِنَ النوم» در اذان حرام است.

چهارم: مسایلی در احکام اذان

اول: اگر کسی هنگام خواندن اذان یا اقامه بخوابد و بعد بیدار شود، مستحب است که از ابتدا شروع کند، البته
می تواند از همان جا که خوابش برده بود، ادامه دهد، و کسی که از هوش برود نیز همین حکم را دارد.

دوم: اگر کسی اذان بگوید و بعد مرتد شود، سایر افراد می توانند به اذان او اکتفا کرده، فقط اقامه بگویند، و اگر در بین گفتن اذان مرتد شود و دوباره از ارتدادش برگردد، باید اذان را از ابتدا شروع کند.
سوم: مستحب است کسی که اذان را بشنود، خود نیز آن را زمزمه کند.

چهارم: هنگامی که مؤذن گفت: «قد قامت الصلاة» حرف زدن شدیداً مکروه می گردد، مگر در مورد چیزهایی که به تدبیر امور نمازگزاران مربوط باشد.
پنجم: مکروه است مؤذن به چپ و راست رو برگرداند. مؤذن باید هنگام اذان به سوی قبله بایستد.

ششم: اگر چندین نفر خواهانِ اذان گفتن باشند، اولویت با فرد عالم¬تر و سپس با فرد پرهیزگارتر است، و در صورت تساوی افراد، با استخاره¬ی قرآن، مؤذن انتخاب می¬گردد.
هفتم: اگر یک گروه خواهانِ اذان گفتن بودند، جایز است همه با هم اذان بگویند، و در صورت داشتن وقت، بهتر است یکی پس ازدیگری اذان بگویند.
هشتم: اگر امام جماعت، صدای اذان گفتنِ فردی را بشنود، می-تواند به همان اذان برای آغاز نماز اکتفا کند، هر چند مؤذن، نیّت فرادا داشته باشد.

نهم: اگر در حین اذان یا اقامه، حدثی از فرد سر بزند، طهارت حاصل کرده، از همان جا ادامه دهد، البته در مورد اقامه بهتر است بعد از طهارت، دوباره از ابتدا اقامه را شروع کند.
دهم: اگر در حین نماز، از نمازگزار، حدثی سر بزند، طهارت حاصل کرده، نماز را از ابتدا بخواند، اقامه را تکرار نمی‌کند مگر این که سخن گفته باشد.

یازدهم: اگر کسی بخواهد پشت سر امام جماعتی که نمی¬شود به او اقتدا کرد، نماز بخواند ،باید برای خودش اذان و اقامه بگوید، و اگر بترسد که نماز را از دست دهد، می¬تواند با دو تکبیر و گفتنِ (قد قامت الصلاة)، نماز را به جا آورد، و اگر این امام جماعت، در بخشی از اذان اشکال داشته باشد، مستحب است مأموم، صحیحِ آن را بخواند.