درباره‌ی تفسیر سوره عبس

بسم اللّه و صلوات بر سید ما محمد و خاندان آن حضرت.
من پس از مطالعه‌ی اغلب تفاسیر معتبر، نتوانسته‌ام تفسیر کافی و قانع‌کننده‌ای که شک و گمان و حدس در آن راه نداشته باشد درباره‌ی تفسیر سوره «عبس» بیابم؛ لذا آن را از شما تقاضا می‌کنم.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

و الحمد للّه رب العالمین، و صلی اللّه علی محمد و آل محمد الائمة و المهدیین و سلم تسلیماً.

خداوند شما را بر هر خیری موفق گرداند! شاید می‌خواهی بدانی در این آیات چه کسی روی تُرشْ کرده است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(عَبَسَ وَتَوَلَّى* أَنْ جَاءَهُ الأعْمَى* وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّى* أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْرَى* أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَى* فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى* وَمَا عَلَیْکَ أَلا یَزَّکَّى* وَأَمَّا مَنْ جَاءَکَ یَسْعَى* وَهُوَ یَخْشَى* فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى)( 1)

(روی ترش کرد و سر برگردانید* چون آن نابینا به نزدش آمد* و تو چه دانی، شاید که او پاکیزه شود* یا پند گیرد و پند تو سودمندش افتد* اما آن‌که او توانگر است* تو روی خود به سوی او می‌کنی* و اگر هم پاک نگردد چیزی بر عهده‌ی تو نیست* و اما آن‌که دوان‌دوان به نزد تو می‌آید* و می‌ترسد* تو از او به دیگری می‌پردازی).

«عبس» (روی ترش کرد): کسی که روی ترش کرد عثمان بن عفان بود. وی نزد رسول خدا (ص) حضور داشت که ابن امّ‌مکتوم نابینا آمد؛ حضرت او را بر عثمان مقدم داشت، نزدیک خود جای داد و با او سخن گفتن آغاز کرد. عثمان روی در‌هم ‌کشید و متکبرانه به آن نابینا پشت کرد، همان‌طور که خدای متعال خبر داده است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(عَبَسَ وَتَوَلَّى* أَنْ جَاءَهُ الأعْمَى* وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّى* أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْرَى).

سپس خداوند عمل ناپسند عثمان و تکبری که درونش لانه کرده بود را بیان فرمود؛ به این ترتیب که وقتی کسی می‌آید که در گذشته جاه و مقامی داشته بود، عثمان روی به سوی او می‌کند حتی اگر وی از کسانی باشد که از دعوت پیامبر خدا روی گردانده و بر رسول خدا (ص) تکبر پیشه نموده باشد، بدون این که کسی از او چنین چیزی خواسته باشد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَى* فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى* وَمَا عَلَیْکَ أَلا یَزَّکَّى).

خداوند برای عثمان بن عفان و کسانی که همانند او هستند و مثل او رفتار می‌کنند، روشن ساخته است که سزاوار است انسان را براساس حق جویی‌اش و براساس میزان ترسش از خدا ارزشیابی کنند، نه براساس مقام و منزلتش و آن چه که مالک آن است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(وَأَمَّا مَنْ جَاءَکَ یَسْعَى* وَهُوَ یَخْشَى* فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى).

ابن امّ‌مکتوم با آن که نابینا بود، دوان‌دوان به سوی این مجلس مبارک یعنی مجلس رسول خدا (ص) و مجلس مسلمین شتافت، پس تو ای عثمان می‌بایست خوشحال می‌شدی و او را بر خویشتن مقدم می‌داشتی، چرا که وی نابینا بود، نه این که چون پیامبر خدا (ص) او را مقدم داشته بود، در چهره‌اش اخم کنی و از او روی برگردانی. این معنای مختصری از این آیات بود.

و السلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته.

محرم الحرام 1432 هـ‌.‌ق.

منابع:

1- عبس: 10-1.