ازدواج دائم و موقت

ازدواج دائم و موقت

پرسش 115:

آیا اجرای عقد نکاح ـ‌دائم یا موقت‌ـ از طریق تلفن یا برنامه‌های گفت‌وگوی اینترنتی ـ‌مثل پالتاک و نظایر آن‌ـ درحالی‌که شاهدها، شوهر و زن در یک اتاق هستند، صحیح و عقد کامل است؟

پاسخ:

اگر با وجود قرینه‌ای تشخیص کامل از هر دو طرف شوهر و زن وجود داشته باشد ـ‌با شکل یا با اسم یا با هر وسیلۀ تشخیصی دیگری که انسان را از دیگر همنوعانش متمایز می‌کند‌ـ جایز است. برای شهود هم شرط است که آنها نیز آنچه برای مشخص نمودن هر یک از زوجین لازم است را در اختیار داشته باشند، خواه توانایی آنها بر شناسایی باشد یا معلوماتی که این مشخص شدن را برساند مثل اسم و شکل. حکم مسئله در اعلان ‌هم به همین صورت است.

این موارد به‌طورمعمول در عقدی که بین دو زوجی که همدیگر را ملاقات می‌کنند و همچنین در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند در دسترس می‌باشند؛ زیراکسانی که شاهد هستند یا کسانی که این ازدواج میانشان مشهور می‌شود، زوجین را می‌شناسند و آنها را شناسایی می‌کنند؛ اما اگر عقد به‌وسیلۀ وسایل ارتباط از راه دور ـ‌مثل تلفن و اینترنت‌ـ باشد، باید شرایط آن رعایت شود و از معلوماتی که برای همه برای تشخیص دادن کافی است، اطمینان حاصل شود.

در اینجا مسئله‌ای وجود دارد که باید به آن توجه داشته باشیم؛ اینکه توثیق ازدواج به‌صورت کتبی بهتر از شفاهی بودن آن است. هدف، حفظ نَسَب و حقوق است و این هدف با نوشتن به‌صورت بهتری محقق می‌شود؛ نسبت به وضعیتی که عقد و شاهد گرفتن فقط به‌صورت شفاهی باشد.

پرسش 116:

سخن حقی در این فتواهای فقهای گمراهی نمی‌بینم که به جایز بودن عقد با دختر کوچک به دلیل وارد شدن به خانۀ مادرش برای نگاه کردن به او نظایر آن فتوا می‌دهند. آیا این کار جایز است؟

پاسخ:

عقد کردنِ زن، به جهت ازدواج است، نه برای لهو لعب: (سخن حقی در این فتواهای فقهای گمراهی نمی‌بینم که به جایز بودن عقد با دختر کوچک به دلیل وارد شدن به خانۀ مادرش برای نگاه کردن به او نظایر آن فتوا می‌دهند). این کار عبث و لهو لعب است و ارتباطی با دین و اخلاق ندارد.

وقتی اسلام ازدواج با دختر کوچک را تشریع می‌فرماید به معنای دختری است که نزدیک بلوغ است، نه دختری که شیرخوار یا طفلی کوچک است، و حتی ازدواج با دختر صغیر یا بالغ کم سن‌وسال به جهت ضرورت تشریع شده است؛ چه‌بسا حادثه‌ای برای مردم رخ دهد مثل‌اینکه تعداد کمی از نوع بشر باقی بماند و ترس از انقراض بشر یا مؤمنان وجود داشته باشد که در این صورت ازدواج با کم سن‌وسال باعث بیشترین زادولد ممکن و حفظ نوع بشر یا مؤمنان می‌شود. تشریعات عبث و بیهوده نیست؛ خداوند شمارا موفق بدارد؛ بنابراین ازدواج با صغیره معنایی ندارد و تنها برای ضرورت، تشریع شده است و نه بیهوده و برای لهو لعب.

پرسش 117:

مردی تقریباً دو هفته است که ازدواج‌کرده و خواهان ذریۀ صالحی است که قائم و مهدیین (ع) را یاری کنند. آیا آدابی برای پیش از جماع یا دعا یا نماز خاصی وجود دارد؟

پاسخ:

این مورد را در کتاب شرایع بیان کرده‌ام. متن آن را برای شما نقل می‌کنم:

مستحب است کسی که می‌خواهد نزدیکی کند، دو رکعت نماز بخواند و بعدازآن دعا کند، و هنگامی‌که به همسرش گفت که نزدش بیاید، به او نیز امر کند دو رکعت نماز بخواند و دعا کند. مستحب است هر دو با طهارت باشند، و هنگامی‌که زن نزد او آمد دستش را روی پیشانی او قرار دهد و این دعا را بخواند:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(اللهمَّ عَلى كِتابِكَ تَزوَّجتُها، وفِي أمانَتِكَ أَخَذتُها، وبِكلِماتِك استَحلَلتُ فَرجَها، فَإن قَضَيتَ لي في رَحِمِها شيئاً فَاجعَله مُسلِماً سَويّاً، ولا تَجعلهُ شِركَ شَيطان)

(خدایا! بر اساس کتاب تو با او ازدواج کردم و او را به‌عنوان امانت از تو گرفتم، و با کلمات تو فرج او را بر خود حلال کردم و اگر برای من در رحم او فرزندی مقدّر فرمودی او را مسلمانی درست قرار بده و شیطان را در او شریک نکن).

مستحب است نزدیکی در شب انجام شود، بانام خدا شروع کند، و از خداوند متعال بخواهد که فرزندی پسر و سالم روزی‌شان گرداند.(1)

پرسش 118:

مردی با زن شوهردار سال‌ها پیش زنا کرده است. سپس آن دو از هم جداشده و توبه کرده‌اند و پس از مدتی اتفاقی همدیگر را دیده‌اند و مرد فهمیده که شوهر آن زن چند سال است که فوت کرده است. آیا می‌تواند با او ازدواج کند؟

پاسخ:

کسی که با زنی زنا کند ازدواج با او برایش حرام نمی‌شود؛ ولی اگر با زن شوهردار یا کسی که در عدۀ رجعی است زنا کند برای همیشه بر او حرام می‌شود.

پرسش 119:

جوانی با زن شوهرداری زنا کرده و از کار خویش پشیمان است. بعد از گذشت چند سال آیا می‌تواند با یکی از خواهرهای آن زن ازدواج کند؟

پاسخ:

جایز است.

پرسش 120:

شخصی دوست‌دختری داشت که بدون عقد با او نزدیکی می‌کرد. سپس با وی عقد موقت و پس‌ازآن عقد دائم جاری کرد، حکمش چیست؟

پاسخ:

اگر نزدیکی آنها زنا بوده باشد (قبل از عقد) و زن دارای شوهر بوده باشد یا مطلقه‌ای بوده که هنوز روزهای عدّه‌اش تمام نشده باشد، آن زن بر مرد زناکار حرام می‌شود؛ اما اگر زن، شوهر نداشته باشد و در عده نیز نبوده باشد، آن مرد می‌تواند با او ازدواج نماید.

پرسش 121:

آیا جایز است یک زن انصاری با مردی که مؤمن به دعوت حق و صاحب آن نیست، ازدواج کند؟

پاسخ:

جایز است اگر مسلمان باشد ولی ناصبی نباشد؛ اما مکروه است.

پرسش 122:

شخصی ازدواج‌نکرده است. آیا می‌تواند با زن عامی (اهل سنت) ازدواج کند؟ یا منتظر فرج و گشایشی باشد؟

پاسخ:

در ازدواج با زن مسلمان مخالف که دشمنی با اهل‌بیت ندارد اشکالی وجود ندارد، و اگر خواهان بهتر هستی به این سخن رسول خدا (ص) عمل کن:

(... أظفر بذات الدین تربت یداک)(2)

(... تو قطعاً زن دین‌دار را برگزین).(3)

پرسش 123:

آیا ازدواج با بیش از یک زن بدون اینکه مرد رضایت همسرش را در این‌ خصوص بگیرد صحیح است؟ آیا همسر در این خصوص صاحب‌رأی و نظر است یا اینکه شرعاً صحیح است که مرد بدون مراجعه به همسرش مجدداً ازدواج نماید؟

پاسخ:

مرد می‌تواند بدون اینکه زن اولش را باخبر سازد، ازدواج دومش را انجام دهد.

پرسش 124:

آیا جایز است زن علوی با مردی که نَسَبش به رسول خدا (ص) نمی‌رسد ازدواج کند؟

پاسخ:

جایز است.

پرسش 125:

حکم ازدواج مَرد بدون موافقت والدینش چیست؟

پاسخ:

جایز است مرد باکسی که قصد کرده است ازدواج کند؛ حتی اگر والدینش موافق نباشند.

پرسش 126:

آیا عزل (بیرون ریختن منی از رحم) جایز است؟

پاسخ:

عزل از زن آزاد اگر در عقد شرط نشده باشد و زن نیز اجازه ندهد حرام است.

پرسش 127:

شخصی با دیگری لواط کرده است؛ آیا می‌تواند با یکی از محارم کسی که لواط شده ازدواج کند؟

پاسخ:

مادر، خواهر و دختر کسی که لواط شده بر او حرام هستند؛ ولی اگر قبلاً یکی از آنها را عقد کرده باشد، حرام نمی‌شوند.

پرسش 128:

شوهر زنی جنون ادواری دارد و دارو مصرف می‌کند تا در حالت طبیعی بماند، ولی در حال نزدیکی با همسرش حالت جنون به او بازمی‌گردد. حکم امتناع زن از نزدیکی با شوهرش چیست؟

پاسخ:

جایز نیست مانع شوهرش شود مگر اینکه به‌عنوان‌مثال برای مدت‌زمانی باشد که امید بهبودی وجود داشته باشد.

پرسش 129:

اگر ازدواج دائم به‌صورت شرعی انجام‌گرفته و در دفاتر رسمی دولت ثبت‌شده باشد که زن یا مرد بتواند در دولت اقامت داشته باشد، آیا مرد می‌تواند حقوقش بر زن ـ‌مثل تمکین و سایر موارد‌ـ را ساقط کند یا زن حقوقش بر مرد ـ‌مثل نفقه و موارد دیگر‌ـ را ساقط کند و ازدواج به این شکل بین آنها برقرار باشد؟

پاسخ:

جایز است.

پرسش 130:

آیا امکان دارد که عقد موقت برای شش ماه با تعیین مهر و شهادتِ شهود خوانده شود و شرط شود که نگاه کردن، صحبت کردن و مسافرت انجام شود ولی دخول و لمس کردن نباشد؟

پاسخ:

جایز است.

پرسش 131:

آقای من! اَمان اَمان از کار بزرگ و زشتی که انجام داده‌ام. توبه توبه ازآنچه انجام داده‌ام.

ازدواج موقت کردم و بدون گرفتن شهود یا اعلان، با همسرم نزدیکی کردم وقتی به این مسئله در پاسخ‌های فقهی مراجعه کردم، خطایی که انجام داده بودم برایم آشکار شد؛ ولی من در آن موقع از حکم شرعی آگاه نبودم. اکنون چه کنم؟ بعد از آگاهی از کاری که انجام داده‌ام چه چیزی بر عهدۀ من است؟ آیا آنچه انجام داده‌ام زنا محسوب می‌شود؟

خداوند متعال و ملائکه‌اش را گواه می‌گیرم که شاهد گرفتن یا علنی کردن را از روی عمداً ترک نکردم؛ من فقط به‌حکم وجوب آن آگاه نبودم و اگر می‌دانستم هرگز آن را ترک نمی‌کردم.

آقای من! پشیمانی و حزن و اندوه وجودم را فراگرفته و قصد توبه دارم. مرا از عذابی که بر من سایه افکنده نجات بده! از جهلی که باعث ترک واجب و انجام حرام شده است!

پاسخ:

ان‌شاءالله چیزی بر عهدۀ شما نیست، اگر از حکم شرعی آگاه نبوده باشی. خداوند شما را موفق و گام‌هایتان را استوار بدارد. از خدا می‌خواهم که با رحمتش شمارا سرپرستی کند و ثواب عظیم به شما عطا فرماید؛ به جهت ترسی که از تعدّی حدودش داری. او سرپرست من است و سرپرست شایستگان.

پرسش 132:

مردی، زنی را دو سال به عقد موقت خود درآورده و به دلیل وضعیت خاص زن و ترس از خانواده و اولادش و همچنین به دلیل جلوگیری از جدا شدن از خانواده‌اش، شخص سومی در جریان کار آنها نبوده است. حکم آنها چیست؟

پاسخ:

در این حالتی که شما بیان کردید چه‌بسا «اشهار» (اعلان عمومی) مشکل باشد ولی گرفتن شهود سخت نیست. باید با شاهد گرفتن، دوباره عقد را با او جاری کند و به شاهدها توصیه شود که این موضوع پنهان بماند مگر برای ضرورت یا اثبات حقوق.

پرسش 133:

زنی ـ‌بدون اینکه دخولی صورت گرفته باشد‌ـ ازدواج موقت کرده و در زمان صیغۀ عقد موقت، عقد دائم خوانده است. حکم شرعی این مسئله چیست؟

پاسخ:

جایز و ازدواج دائمش صحیح است.

پرسش 134:

حکم ازدواج موقت چیست؟ آیا جایز است فقط به جهت حلال شدن صحبت کردن (زوجین) خوانده شود؟ یعنی اگر به دلیل وجود خصوصیت خاصی در این شخص و عدم امکان ارتباط، ازدواجی به این صورت انجام شود. هدف از این سؤال فقط عدم ارتکاب فعل حرام است.

پاسخ:

ازدواج موقت، جایز است.

1- در ازدواج موقت و دائم حضور شهود (دو شاهد عادل) یا اِشهار (علنی کردن) شرط است و محقق شدن یکی از این دو شرط کفایت می‌کند.

2- کم‌ترین مدت برای ازدواج موقت، شش ماه است.

گفت‌وگوی زن با مردان حرام نیست و حلال شدنش نیازی به ازدواج ندارد.

پرسش 135:

آیا مخفی بودن ازدواج موقت، باطل کننده‌اش است؟ و آیا وجود شاهد لازم است؟ یا عقد تنها با طرفین عقد کامل می‌شود؟

پاسخ:

در عقد ازدواج، حضور دو شاهد شرط است و یا آنکه ازدواج مشهور گردد (اعلان شود) و اگر دو شاهد حضورداشته باشند مشهور کردن ازدواج، مستحب است. اگر دو شاهد نبود مشهور کردن ازدواج قبل از نزدیکی، واجب است. بدون شاهد، عقد ازدواج، متوقف بر مشهور شدن است و اگر بدون در نظر گرفتن این شرایط زن و مرد نزدیکی کنند کار حرام مرتکب شده‌اند و اگر این کار تکرار شود معصیت تکرار شده است تا موقعی که ازدواج، مشهور شود؛ اما فرزند، مانند موارد شبهه به پدر منسوب می‌شود.

شهادت به‌وسیلۀ دو شاهد انجام می‌شود؛ مشهور کردن و اعلان ازدواج بعد از بستن عقد و قبل از نزدیکی انجام می‌شود و به‌وسیلۀ آنچه در عرف، اعلان و مشهور کردن نامیده می‌شود ـ‌مثلاً دعوت به ولیمۀ عروسی یا شناساندن مردم به‌وسیله‌ای که رایج است‌ـ تحقق می‌یابد.

پرسش 136:

حقوق زن در ازدواج موقت چیست؟ و چه چیزهایی بر او واجب است؟

پاسخ:

در این نوع ازدواج، زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند ولی اگر هر دو یا یکی از آنها ارث را شرط کند عمل کردن به‌شرط لازم می‌شود. مرد می‌تواند برای زن شرط کند که شب یا روز پیش او باشد. جایز است که شوهر عزل کند (منی را در رحم نریزد) و (این کار) منوط به اجازۀ زن نیست. در این ازدواج، طلاق وجود ندارد و با انقضای مدت، از هم جدا می‌شوند. لعان، ظهار و ایلا در آن واقع می‌شود و ترک نزدیکی با زن بیش از چهار ماه ـ‌همانند ازدواج دائم‌ـ حرام است؛ و همچنین زن نفقه دارد.

پرسش 137:

آیا بعد از پایان مدت، عدّه دارد یا اگر شوهرش در دوران عقد فوت نماید، باید عده نگه دارد؟

پاسخ:

عدۀ آن دو حیض است. بعد از زمان وفات حتی اگر دخول صورت نگرفته باشد، چهار ماه و ده روز است اگر حائل باشد؛ اگر حامله باشد از این دو مدت‌زمان، طولانی‌تر می‌باشد.

پرسش 138:

آیا مردی از انصار که به شما ایمان دارد می‌تواند با زنان مخالف یا زنان اهل کتاب ازدواج موقت کند؟ و آیا ازدواج دائم با زن اهل کتاب صحیح است یا خیر؟

پاسخ:

جایز است که مرد مؤمن با زن مسلمان مخالف و زن اهل کتاب ازدواج کند ولی ازدواج با زن ناصبی جایز نیست.

پرسش 139:

آیا زن باکره باید ولی‌اش را از ازدواج موقت مطلع کند اگر بالغ باشد، 35 ساله باشد، پدرش فوت کرده باشد و برادر بزرگ‌تری هم نداشته باشد؟

پاسخ:

زن بالغ رشید (کسی که به 18 سال رسیده باشد و رسیدن به سن تکلیف به‌تنهایی کفایت نمی‌کند) می‌تواند خودش ازدواج کند (چه دائم باشد، چه موقت) ولی‌ او نمی‌تواند اعتراض نماید، چه باکره باشد و چه قبلاً شوهر کرده باشد.

پرسش 140:

می‌خواهم با دختری که پدرش سنّی و مادرش شیعه‌ای است که فوت کرده (خداوند رحمتش کند) ازدواج کنم. وی با مادربزرگش یعنی مادر مادرش زندگی می‌کند و بر محبت اهل‌بیت بزرگ‌شده و اکنون شیعۀ جعفری است ولی وقتی در این مورد اقدام کردیم پدرش گفت من دخترم را به ازدواج یک شیعه درنمی‌آورم. آیا راه خروجی از این مشکل وجود دارد؟ متذکر می‌شوم که دختر 21 ساله است و او خود با ازدواج موافق می‌باشد.

پاسخ:

اگر دختر 21 ساله است نیازی نیست که برای ازدواج کردن موافقت پدر یا پدربزرگش را به دست آورد، و او این حق را دارد که ازدواج کند حتی اگر پدرش با آن مخالفت نماید.

ولایت پدر یا پدربزرگ (به‌شرط ایمان و عدالت) بر دختر بالغ، تا قبل از سن 18 سالگی است، خواه دختر بیوه باشد خواه باکره.

ولایت این دو بر دختر باکرۀ رشیده (دختری که به سن 18 سالگی رسیده) پابرجا نیست و او در ازدواج دائم یا موقت بر خودش ولایت دارد.

و اگر حتی یکی از این دو او را ازدواج دهد، عقد او فقط با رضایت دختر صحیح و معتبر است. البته اینکه دختر به‌خودی‌خود و بدون اذن ولی‌اش ازدواج کند مکروه می‌باشد.

و اگر ولیّ، دختر بالغ را از ازدواج منع کند و اجازه ندهد باکسی که همسنگ اوست و دختر هم به وی رغبت دارد ازدواج کند، جایز است دختر خودش ازدواج کند حتی برخلاف میل ولی‌اش.

پرسش 141:

برای دختر کدام‌یک بهتر است: ازدواج یا درس خواندن؟ و اگر کسی از انصار به خواستگاری او بیاید بهتر است درس را ترک کند و ازدواج نماید یا اینکه درسش را ادامه دهد؟ و اگر او از ازدواج خودداری ورزد آیا به خاطر اینکه اولیای خداوند را رد کرده است گناهی بر او خواهد بود؟ زیرا آنها قبول نمی‌کنند که این دختر درسش را تکمیل کند؛ و آیا او می‌تواند با غیر انصار ازدواج کند؟ و آیا برای مرد نیز جایز است که با غیر انصار ازدواج کند؟

پاسخ:

اگر تعارضی بین ازدواج و درس خواندن باشد، برای زن ازدواج کردن بهتر است ولی اگر درس خواندن را ترجیح می‌دهد می‌تواند ازدواج را ترک گوید و به درس خواندن ادامه دهد، و اگر تعارضی بین این دو نباشد ازدواج کند و درسش را ادامه دهد.

زن مؤمن به‌حق می‌تواند با مرد مؤمن به ائمه و مهدیین (ع) از اهل حق، یا با مسلمان مخالفی که با ائمه یا مهدیین (ع) دشمنی نداشته باشد ازدواج کند.

کراهت دارد که زن مؤمن با مرد غیر مؤمن ازدواج کند و برای او بهتر است که هم‌نشین غیر مؤمن نشود.

اما مرد مؤمن می‌تواند با زن مؤمن یا زن مسلمان مخالف که با ائمه یا مهدیین (ع) دشمنی نداشته باشد ازدواج کند و همچنین او می‌تواند از اهل کتاب ـ‌چه مسیحی و چه یهودی‌ـ همسر اختیار کند.

منابع:

1 - احکام نورانی اسلام (شرایع الاسلام) ـ جلد 3.

2 - کافی: ج 5 ص 332.

3 - توضیح عبارت «تربت یداک»: تربت یداه، یعنی او به‌ خیر نرسد؛ و این کلمه‌ای است که عرب گاه در مدح و گاه در ذم آورد، مانند لا اب لک و لا ام لک و لا ارض لک و نظایر آن. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). صاحب اقرب الموارد گوید این از سخنانی است که عرب آن را به صورت دعا استعمال کنند ولی مرادشان دعا نیست بلکه تحریک و تشویق است و گویند: فعلیک بذات الدین تربت یداک؛ و در صحاح آمده که این جمله‌ی دعائیه است یعنی به خیر نرسی، ولی معنی اول صحیح است. (منبع: ویکی پارسی ـ مترجم).

پاسخ های فقهی ج 3.